Πως χρησιμοποιείται το σκόρδο εναντίον της βαρρόα και της Νοσεμίασης;

                                                            

Το σκόρδο χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία εναντίον της βαρρόα και τα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν στο παγκόσμιο Συνέδριο της Λιουμπλιάνας από τον Αιγύπτιο ερευνητή Hassan Adel. Σε σχετικά πειράματα ο συγκεκριμένος ερευνητής χρησιμοποίησε το σκόρδο με τους εξής δύο τρόπους:



α) Εκχύλισμα σκόρδου στο σιρόπι: Σκελίδες φρέσκου σκόρδου στύβονται και το εκχύλισμα αναμιγνύεται με σιρόπι (1:1) σε αναλογία ένα μέρος σκόρδο και τέσσερα μέρη σιροπιού. Σε κάθε μελίσσι δίνονται 15 γραμμάρια από την παραπάνω ανάμιξη 4 φορές σε διαστήματα 12 ημερών. Η αποτελεσματικότητα της συγκεκριμένης επέμβασης βρέθηκε στο 93%.



β) Σκόνη σκόρδου με ζάχαρη άχνη: Η σκόνη σκόρδου αναμιγνύεται με ζάχαρη άχνη σε αναλογία ένα μέρος σκόρδο και τέσσερα μέρη ζάχαρης άχνης. Το κάθε μελίσσι σκονίζεται με 15 γραμμάρια από την παραπάνω ανάμιξη 4 φορές σε διαστήματα 12 ημερών. Η αποτελεσματικότητα της συγκεκριμένης επέμβασης βρέθηκε στο 100%.



Πειραματικά αποτελέσματα από τη χρησιμοποίηση του σκόρδου εναντίον της Νοσεμίασης δεν υπάρχουν. Ο σχετικός προβληματισμός τέθηκε στο άρθρο του Θανάση Μπίκου «Φτού….σκόρδα» που δημοσιεύτηκε στην Μελισσοκομική Επιθεώρηση το 1998 (Σεπτ.σελ. 394-396). Στο άρθρο αυτό αναφέρονται εμπειρίες μελισσοκόμων που χρησιμοποίησαν το σκόρδο για να αντιμετωπίσουν τη Νοσεμίαση. Η δοσολογία που αναφέρεται είναι 5 γραμμάρια χυμού σκόρδου σε κάθε κιλό σιρόπι τροφοδότησης. Δεν αναφέρεται η συνολική ποσότητα σιροπιού που θα πρέπει να πάρει το μελίσσι.

Τοπική γιορτή Κατερίνης

Τοπική Γιορτή στην Κατερίνη το πρώτο Σαββατοκυριακό του Σεπτεμβρίου 2013.
Κατεβάστε και στείλτε με email τις Αιτήσεις Συμμετοχής

                                           ΜΕΛΙΣΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

 Η μελισσοθεραπεία είναι μια αρχαία θεραπευτική
μέθοδος, τουλάχιστον 4.000 ετών παλιά.
Χρησιμοποιεί τα προϊόντα της μέλισσας…για να θεραπεύσει μια σειρά από νόσους του
ανθρώπου αλλά και των ζώων, κατοικίδιων και παραγωγικών.

Προσοχή!
• Πριν πάρουμε για πρώτη φορά οποιοδήποτε προϊόν της μέλισσας
ελέγχουμε μήπως είμαστε αλλεργικοί στο προϊόν. Παίρνουμε πολύ
μικρές δόσεις για μερικές ημέρες και αν εμφανιστούν ανεπιθύμητα
συμπτώματα σταματάμε αμέσως.
• Ενημερώνουμε το γιατρό μας ότι παίρνουμε γύρη ή βασιλικό πολτό
ή πρόπολη, ειδικά αν έχουμε διαγνωσμένη μια συγκεκριμένη
πάθηση. Αυτό έχει και την ευχάριστη
«παρενέργεια» να βλέπει κι ο γιατρός την θεραπευτική τους αξία.
• Οι δόσεις δεν είναι ίδιες για όλους και όλες τις περιπτώσεις.
Υπάρχουν πολύ λίγοι γιατροί μελισσοθεραπευτές. Τους μη γιατρούς
μην τους εμπιστεύεστε, ειδικά για θεραπεία με δηλητήριο μέλισσας!
• Πριν ξεκινήσουμε θεραπεία με δηλητήριο πρέπει να απευθυνθούμε
σε αλλεργιολόγο και να ελέγξουμε με το ειδικό τεστ αν είμαστε
αλλεργικοί!
• Τα προϊόντα μέλισσας που είναι κατάλληλα για μελισσοθεραπεία
έχουν προδιαγραφές βιολογικών και είναι εντελώς ανεπεξέργαστα ή
έχουν υποστεί εγκεκριμένη επεξεργασία.
• Δεν παίρνουμε συνεχώς βασιλικό πολτό ή γύρη, όχι γιατί έχουν
παρενέργειες αλλά γιατί δεν πρέπει να συνηθίζουμε στις
«υπερτροφές»

 1. Μέλι: εσωτερική χρήση

• Η καθημερινή χρήση του μελιού

δίνει ενέργεια, διώχνει την κούραση,

και βοηθά την ανάρρωση

• Αντισηπτικό και αντιτοξικό (και

στις εσωτερικές και στις εξωτερικές

εφαρμογές)

• Χημειοπροφυλακτικό (προστατεύει

από τον καρκίνο)

• Χωνευτική δράση: Μαζί με τη

φρουκτόζη, τα ένζυμα του μελιού

ενισχύουν τη χωνευτική διαδικασία

για να ανακουφίσουν τη δυσπεψία.

Βοηθά στο γαστρικό έλκος.

• Αντιβηχική δράση

• Άλλες ενέργειες: αντιπυρετική,

καθαρτική, καρδιοπροστατευτική,

ηπατοπροστατευτική, ηρεμιστική.

 1. Μέλι: εξωτερική χρήση

• Αντισηπτική

• Επουλωτική

• Σε τραύματα

(χειρουργικά και μη)

και εγκαύματα

• Δέρμα και

βλεννογόνοι.

Το μέλι πρέπει:1. Να έχει παραχθεί

σύμφωνα με την ορθή

μελισσοκομική πρακτική2. Να μην έχει θερμανθεί3. Να διατηρείται μακριά

από θερμαντικές πηγές

και τον ήλιο4. Μονοανθικά μέλια, με

συγκεκριμένες ιδιότητες,

προτιμούνται για

διαφορετικές παθολογικές

καταστάσεις.

 2. Γύρη

• πλουσιότατο διατροφικό συμπλήρωμα (πρωτεΐνες,

αμινοξέα., βιταμίνες, μέταλλα, ένζυμα, φλαβονοειδή κ.α

αντιοξειδωτικά

• βελτιώνει τη σωματική και διανοητική λειτουργία, αυξάνει

την ικανότητα για εργασία, καταπραΰνει τα νεύρα και

καταπολεμά την αϋπνία

• Η ρουτίνη (βιταμίνη Π) που περιέχει δυναμώνει και

μεγαλώνει τα τριχοειδή αγγεία της κυκλοφορίας και

ενισχύει τις φλέβες και τις αρτηρίες.

• Βελτιώνει την πεπτικότητα άλλων τροφών ρυθμίζει την

εντερική λειτουργία , αυξάνει την όρεξη (σε όσους δεν

έχουν)

• Ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση

• Ρυθμίζει τους ενδοκρινείς αδένες

• Εξαιρετική δράση ενάντια στην αναιμία

• Προστατεύει τον προστάτη

• Τονώνει τη λίμπιντο.

 Η γύρη πρέπει να είναι νωπή, όχι

αποξηραμένη

Αυτό σημαίνει ότι

έχει αυξημένη

υγρασία και

πρέπει να

συντηρείται στην

κατάψυξη, όπου

διατηρείται για

ένα χρόνο.

Δόση: 1 κουταλιά

της σούπας σκέτη

ή μέσα σε γάλα ή

χυμό, κάθε πρωί

για 3‐4 μήνες.

3. Βασιλικός πολτός

• Επιδρά θετικά στον μεταβολισμό, στην ανάπτυξη

και τη μακροζωία.

• Ρυθμίζει και εξισορροπεί τις λειτουργίες του

οργανισμού, οξυγονώνει τα κύτταρα και δυναμώνει

τη φυσική άμυνα του οργανισμού

• Αυξάνει τις σωματικές και πνευματικές δυνάμεις,

τονώνει τη μνήμη, την αντοχή, την γονιμότητα και

τη σεξουαλική απόδοση.

• Αντιμικροβιακές και χημειοπροφυλακτικές

(προστασία από τον καρκίνο)ιδιότητες.

Ενδείξεις χορήγησης

βασιλικού πολτού:

Παιδιά άνω των 3 ετών

• Ενίσχυση του ανοσοποιητικού

• Αναιμία

• που παρουσιάζουν καθυστέρηση στην ανάπτυξη

• στο λύκειο, για την προετοιμασία των εξετάσεων

• κατά την ανάρρωση

Ενήλικες

• Σε αυτοάνοσα, αλλεργίες, ανοσοκαταστολή

• Ενίσχυση του ανοσοποιητικού

• κατά της κατάθλιψης, άγχους, στρες

• κατά της οστεοπόρωσης

• κατά της ανικανότητας και της στειρότητας

• κατά των συμπτωμάτων που σχετίζονται με την εμμηνόπαυση

• κατά της αθηροσκλήρωσης (έλεγχος των επιπέδων της

χοληστερόλης)

• κατά της κόπωσης, του υποσιτισμού και της νευρικής ανορεξίας .

Ενήλικες

• μυϊκή δυστροφία

• υπέρταση

• σακχαρώδη διαβήτη

• στα γηρατειά

• ηπατοπροστατευτικό

• Χημειοπροφυλακτικό

• Αντιμικροβιακή δράση

• τόνωση και ενδυνάμωση του συνδετικού ιστού

(σύνδεσμοι,τένοντες) και του δέρματος (λόγω του

κολλαγόνου που περιέχει‐μείωση ρυτίδων) και του

τριχωτού της κεφαλής

• κατά των ενδοκρινικών διαταραχών και των ορμονικών

ανισορροπιών

• μειώνει τον κίνδυνο στεφανιαίας νόσου

• Αλλεργίες, άσθμα.

Εύκολα τον

υπερτιμούμε

(πανάκεια….) αλλά

και τον υποτιμούμε

(δεν έχει

παρενέργειες….)

Δόση από 0,25 έως 1 γρ (υπάρχει ειδικό δοσομετρικό

κουταλάκι)

Συντηρείται στην κατάψυξη για 1 χρόνο

Το βαζάκι των δέκα γραμμαρίων που καταναλώνουμε

όταν ανοιχτεί συντηρείται στην ψύξη.

4. Πρόπολη

Η πρόπολη δεν είναι

τροφή για τις μέλισσες,

είναι δομικό υλικό και

φάρμακο.

Η πρόπολη έχει

αποδειχθεί ότι σκοτώνει

τον πιο επίμονο

βακτηριακό εχθρό της

μέλισσας, τον βάκιλο της

αμερικάνικης σηψιγονίας

(Mlagan και Sulimanovic,

1982 Meresta και Meresta,

1988).

Η επιστήμη για την πρόπολη

• Στα άρθρα τους, οι Marcucci, Bankova et

all. έχουν καταγράψει πάνω από 300

γνωστές ουσίες στην πρόπολη. Τα

τελευταία 10 χρόνια προστίθενται

συνεχώς και άλλες ουσίες [ π.χ. Banskota

et all] . Μερικές από αυτές έχουν

ανακαλυφθεί στην ελληνική πρόπολη και

από Έλληνες ερευνητές, με κορυφαία την

κ. Ιωάννα Χήνου της Φαρμακευτικής

Σχολής Αθηνών. Φαίνεται ότι με κάθε νέα

ανάλυση, βρίσκονται και νέες ενώσεις.

Λογικό αν σκεφτεί κανείς την ποικιλία

των πηγών της πρόπολης!

• Η πρόπολη έχει ανακαλυφθεί εκ νέου από

τη δυτική ιατρική και αποτελεί

αντικείμενο επιστημονικής έρευνας

τουλάχιστον από τη δεκαετία του 60.

Μεταξύ 1980 και 1995 δημοσιεύτηκαν

περισσότερα από 350 επιστημονικά άρθρα

από επιστήμονες 31 χωρών !

Η πρόπολη σκοτώνει όλα τα

παθογόνα, μύκητες, βακτήρια

και ιούς.

Είναι ισχυρότατο αντιοξειδωτικό,

επομένως προστατεύει από τη

γήρανση και τον καρκίνο

Έχει και άλλες ωφέλιμες βιολογικές

δράσεις: αντιφλεγμονώδη,

αντιαλλεργική, αντιδιαβητική

κ.α.

Δόση πρόπολης:

• ΑΚΑΤΕΡΓΑΣΤΗ (δρα τοπικά)

• Την πλάθουμε σε μπαλάκια μεγέθους

ρεβυθιού και την μασάμε σαν τσίχλα

για πολύ ώρα μέχρι να αρχίσει να

τρίβεται οπότε την καταπίνουμε

• Τρεις φορές την ημέρα ή και

περισσότερο

• Για άφτρες και κακοσμία

• Μόλις νιώσουμε να «καίει» ο λαιμός

ή μύτη. Συνήθως τα συμπτώματα

σταματούν τη δεύτερη ημέρα!

• Σε κρυολόγημα, φαρυγγίτιδα,

αμυγδαλίτιδα, συνάχι κλπ.

Δόση πρόπολης:

• ΒΑΜΜΑ:

Ενήλικες

25‐50 σταγόνες, μέσα σε μισό

κρασοπότηρο νερό, μία φορά την

ημέρα προληπτικά ή ως

αντιοξειδωτικό

25‐50 σταγόνες μέσα, σε μισό

κρασοπότηρο νερό, τρεις φορές

την ημέρα, σε αναπνευστικές ή σε

πεπτικές ιώσεις

Παιδιά άνω των 3 ετών

12‐20 σταγόνες ανακατεμένες με

μιάμιση κουτ. γλ. μέλι, τρεις φορές

την ημέρα, στο κρυολόγημα.

Εξωτερική χρήση πρόπολης

• Το βάμμα

χρησιμοποιείται

απευθείας πάνω σε

κοψίματα, σπυράκια

κλπ

• Μερικές σταγόνες

μπορούν να

αναμιχθούν με

αρκετό μέλι και να

χρησιμοποιηθούν και

σε εγκαύματα.

5. Κερί

Ακόμα κι όταν απλώς το

ανάβουμε φτιάχνει

ατμόσφαιρα!

Απελευθερώνοντας

αρνητικά ιόντα

δημιουργεί ευεξία.

Βοηθά και το άρωμά του!

Προϊόντα μελισσοθεραπείας

από μελισσοκέρι1. η ίδια η μελοκηρήθρα2. κηροπάνι3. κεραλοιφές4. σαπούνια5. καλλυντικά.

6. Δηλητήριο

Δύσκολη η συλλογή και

ακριβός εξοπλισμός

Ανύπαρκτη αγορά στην

Ελλάδα

Χορηγείται απευθείας από

τη μέλισσα ή σε

σκευάσματα.

Χρήσεις του δηλητηρίου:

• Αντιφλεγμονώδεις, αντιμικροβιακές και

αντικαρκινικές ιδιότητες

• σε εκφυλιστικές παθήσεις και σε

αυτόνομα νοσήματα όπως ρευματοειδή

αρθρίτιδες, συνδέσμων, νευραλγίες,

νευρομυαλγίες, οσφυαλγίες κ.α.

• για την καταπολέμηση σοβαρών

καρδιακών νοσημάτων

• έχει ρυθμιστική δράση στην αρτηριακή

πίεση

• έχει ευεργετική δράση στο περιφερικό

αγγειακό σύστημα, αγγειοδιασταλτικές

και αντιπηκτικές ιδιότητες, καταπολεμά

την αθηροσκλήρωση

• βοηθά στο γαστρικό έλκος

• ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα

• είναι πολλά υποσχόμενο για την θεραπεία

και την πρόληψη του καρκίνου

• ΜΕΛΙΣΣΟΒΕΛΟΝΙΣΜΟΣ

• Κατερίνα Καρατάσου,

κτηνίατρος Ο.Μ.Σ.Ε.

Η ενδοεπικοινωνία των εργατριών μελισσών με «χορούς»

Η ενδοεπικοινωνία των μελισσών με χορούς παρουσιάζει, όπως και η αντίστοιχη με
φερομόνες, μεγάλο ενδιαφέρον, αποδεικνύεται όμως ταυτόχρονα και ως ένα
ακανθώδες επιστημονικό θέμα των τελευταίων δεκαετιών. Πράγματι, γύρω από το θέμα
αυτό έχει εγερθεί μια από τις πιο αξιοπρόσεκτες, ιστορικές πλέον, επιστημονικές
αντιπαραθέσεις σε διεθνή κλίμακα (Wenner & Wells, 1990).
Τη θεωρία της γλώσσας των χορών την ερμηνεύει ο von Frisch, ο πρώτος που την
περιέγραψε, ως εξής: η επιτυχημένη συλλέκτρια μέλισσα από τη δική της μεριά
χορεύει, για να διαβιβάσει με τις κινήσεις του σώματος (φιγούρες) στις υπόλοιπες
συλλέκτριες ακριβές μήνυμα για την κατεύθυνση και την απόσταση της θέσης
συλλογής ή του καταφυγίου για έναν αφεσμό. Οι συνοδοί από την άλλη μεριά
παρακολουθούν την χορεύτρια με τις κεραίες τους αφού τα μάτια δεν τις βοηθούν να
δουν τις φιγούρες μέσα στη σκοτεινή κυψέλη. Όταν οι ίδιες βγουν αμέσως μετά από την
κυψέλη μετατρέπουν με απόλυτη ακρίβεια τα μηνύματα τα οποία πήραν στη διάρκεια
του χορού, δηλαδή μπορούν και τα αποκωδικοποιούν, όπως ακριβώς μπορεί να το κάνει
ο άνθρωπος ως λογικό ον. Παράλληλα οι επιστρατευμένες μέλισσες μετρούν και την
απόσταση, πιθανότατα με βάση την ενέργεια (θερμίδες), την οποία καταναλίσκουν
περπατώντας πίσω από την χορεύτρια. Με άλλα λόγια κατά τη θεωρία αυτή, η συνοδός
μέλισσα επάνω στην ‘πίστα’ διαβάζει με τυφλό σύστημα μια γλώσσα συμβολισμών και
βγαίνοντας από την κυψέλη ψάχνει είτε «τριγύρω» από την κυψέλη (αυτό λέει ο
συμβολισμός του κυκλικού χορού) είτε κατευθείαν «σε ορισμένη κατεύθυνση και
απόσταση» από την κυψέλη (σύμφωνα πάλι με το συμβολισμό του μικτού χορού). Όταν
η επιστρατευμένη μέλισσα φτάσει στο διαφημιζόμενο με τους χορούς σημείο βοηθιέται,
να εντοπίσει τη συγκεκριμένη τροφή με την οσμή, η οποία της είναι ήδη γνωστή.                                                                                                                                                   Κατά τη σχολή των  Wenner και Wells (1990), δηλαδή σύμφωνα με την υπόθεση της
αναζήτησης της τροφής αποκλειστικά με οσμές (“odor alone”), η πληροφορημένη
συνοδός της χορεύτριας εγκαταλείπει την κυψέλη και αναζητεί αυτόνομα, την
υποδειχθείσα με την οσμή πηγή στη γύρω περιοχή (Wenner & Wells, 1990). Κυκλικός χορός
Ο von Frisch περιέγραψε το 1946 δύο βασικούς τύπους (φιγούρες) χορών. Τον
κυκλικό χορό κατά τον οποίο η ακόμη φορτωμένη συλλέκτρια, διαγράφει μια πλήρη
κυκλική διαδρομή, με διάμετρο κάπως μεγαλύτερη από το μήκος του σώματός της.
Μόλις ολοκληρωθεί ο πρώτος κύκλος η χορεύτρια κάνει την ίδια τη φιγούρα, αλλά
τώρα κατά την αντίστροφη φορά . Αυτό επαναλαμβάνεται αρκετές φορές.Ευάριθμες συντρόφισσες την ακολουθούν από πίσω, ακουμπώντας την ενδεχομένως
και με τις κεραίες τους. Κάποια στιγμή η χορεύτρια κάνει ένα σύντομο διάλειμμα και
με τη διαδικασία της τροφάλλαξης εφοδιάζει μέλισσες της συνοδείας της με μικρή
Συμπεριφορά και Δραστηριότητες της Μέλισσας Πτυχιακή Μελέτη
ποσότητα τροφής, από τον πρόλοβό της. Έπειτα επαναλαμβάνει το χορό της και σε
κάθε διάλειμμα διανέμει πάλι μικροσκοπικές σταγόνες από το γλυκό αρωματικό φορτίο
της. Με την τροφάλλαξη οι συνοδοί της χορεύτριας πληροφορούνται για την οσμή της
ανακαλυφθείσας τροφής, ενώ εικάζεται ότι εκτιμούν και την ποιότητα της τροφής.
Ωστόσο, την πληροφορία αυτή μπορεί να παίρνουν οι συνοδοί μέλισσες και χωρίς
τροφάλλαξη, παρακολουθώντας, δηλαδή απλά από μικρή απόσταση τη χορεύτρια με
προτεταμένες τις κεραίες τους, καθώς οι οσμηρές ουσίες της τροφής προσκολλώνται
και επάνω στο τριχωτό σώμα της μέλισσας, την ώρα που αυτή συλλέγει σε άνθος ή και
βλαστό κ.τ.λ., πάνω στον οποίο βρίσκεται μελίτωμα. Ο κυκλικός χορός εκτελείται, όταν
η τροφή βρίσκεται κοντά στην κυψέλη (Υφαντίδης, 2003).                                                                        Μικτός ή κουνιστός ή χορός της ουράς ή της παλλόμενης κοιλιάς
Ο επόμενος χορός ονομάζεται μικτός ή κουνιστός ή χορός της ουράς ή της
παλλόμενης κοιλιάς. Εκτελώντας αυτό το χορό η ανιχνεύτρια, διαγράφει επάνω στην
κατακόρυφη επιφάνεια της κηρήθρας, εναλλάξ, καμπυλόγραμμες και ευθύγραμμες
διαδρομές, σχηματίζοντας έτσι νοερά ένα κλειστό «οχτώ» . Η κατεύθυνση της
ευθύγραμμης διαδρομής προς την κατεύθυνση της κατακορύφου (βαρύτητας), αλλά και
το μήκος της διαδρομής αυτής επάνω στην κηρήθρα παραμένουν αμετάβλητα στοιχεία
στη διάρκεια ενός χορού. Επιπλέον, στην ευθύγραμμη διαδρομή η χορεύτρια πάλλει
την κοιλιά της δεξιά και αριστερά. Μετά την ολοκλήρωση της διαδρομής αυτής, η
χορεύτρια επιστρέφει στο αρχικό σημείο εκκίνησης του χορού της, έχοντας διαγράψει
ημικυκλική διαδρομή. Η επόμενη ημικυκλική διαδρομή γίνεται κατά την αντίστροφη
φορά. Σε ότι αφορά τα διαλείμματα του χορού και τη διανομή της υγρής τροφής στις
συνοδούς, ισχύουν όσα αναφέρονται και για τον κυκλικό χορό (Υφαντίδης, 2003).
Η απόσταση της τροφής δηλώνεται με τον αριθμό των ευθέων διαδρομών που
πραγματοποιεί η χορεύτρια μέλισσα στη μονάδα του χρόνου. Όσο πιο αργός είναι ο
χορός, τόσο πιο μεγάλη είναι η απόσταση και το ανάποδο. Έτσι, για να υποδείξει
απόσταση 100 μέτρων από την κυψέλη, η μέλισσα κάνει 9-10 ευθείες διαδρομές στα 15
δευτερόλεπτα, ενώ για 1000 μέτρα οι διαδρομές είναι μόλις 4 (Χαριζάνης, 1996)Ο von Frisch διαπίστωσε ότι η νοητή γωνία, η οποία σχηματίζεται επάνω στην
κατακόρυφη επιφάνεια της κηρήθρας ανάμεσα στην κατεύθυνση της ευθύγραμμης
διαδρομής του μικτού χορού και στην κατεύθυνση της βαρύτητας, έχει το ίδιο ακριβώς
μέγεθος με την αντίστοιχη γωνία, η οποία σχηματίζεται όμως σε οριζόντιο επίπεδο,
ανάμεσα δηλαδή στα σημεία, εκείνα της θέσης της κυψέλης, της θέσης της τροφής και
του σημείου προβολής της εκάστοτε θέσης του ήλιου στην επιφάνεια του εδάφους.
Επίσης, η δεξιά ή η αριστερή απόκλιση της κατεύθυνσης της ευθύγραμμης διαδρομής
του χορού από την κατεύθυνση της βαρύτητας είναι αντίστοιχα η ίδια με την απόκλιση
της κατεύθυνσης κυψέλης-τροφής από την κατεύθυνση κυψέλης-ήλιου .
                                                                          Ο μικτός χορός εκτελείται, όταν η τροφή βρίσκεται μακριά από την κυψέλη, δηλαδή
σε απόσταση πάνω από εκατό μέτρα προκειμένου για την A. mellifera carnica. Η
απόσταση αυτή είναι διαφορετική στις διάφορες φυλές της δυτικής μέλισσας και στα
διάφορα είδη μελισσών του γένους Apis (Υφαντίδης, 2003).Ο τρεμουλιαστός χορός
Ένας ακόμη χορός είναι ο τρεμουλιαστός. Αυτός ο χορός της ανιχνεύτριας μέλισσας
μελετήθηκε για πρώτη φορά μόλις την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα (Seeley,
1992). Ο τρεμουλιαστός χορός περιλαμβάνει τρεις διακριτές μεταξύ τους φιγούρες, α)
κινήσεις του σώματος μπρος-πίσω ή από δεξιά προς τα αριστερά και αντίθετα, β)
περιστροφές ακανόνιστες και γ) μετακίνηση προς τυχαίες κατευθύνσεις. Στη
συγκεκριμένη περίπτωση οι κινήσεις της χορεύτριας εξυπηρετούν βέβαια την
επικοινωνία της χορεύτριας, αλλά μόνον με εκείνες τις «οικιακές» μέλισσες, οι οποίες
είναι επιφορτισμένες ειδικά με την εργασία παραλαβής του νέκταρος. Σε ημέρες λοιπόν
άφθονης, εισροής νέκταρ στο μελίσσι δημιουργείται προσωρινή έλλειψη των
«οικιακών» μελισσών, οι οποίες ξεφορτώνουν τη νεκταροσυλλέκτρια. Με τον
τρεμουλιαστό χορό η συλλέκτρια εικάζεται ότι κατορθώνει να προσελκύσει την
προσοχή της συγκεκριμένης κατηγορίας μελισσών, για να τους παραδώσει το φορτίο
της. Όσο παρατείνεται ο χρόνος από την επιστροφή της συλλέκτριας στην κυψέλη έως
τη στιγμή, κατά την οποία οι «οικιακές» μέλισσες θα αρχίσουν να την ξεφορτώνουν,
τόσο η συλλέκτρια περιορίζει το μικτό ή κυκλικό χορό και αντί αυτών εκτελεί τον
τρεμουλιαστό. Ο τρεμουλιαστός χορός δεν θα πρέπει να εκτελείται από τη συλλέκτρια
γύρης, καθώς είναι γνωστό ότι ξεφορτώνει μόνη της το φορτίο της (Υφαντίδης, 2003).
Συμπεριφορά και Δραστηριότητες της Μέλισσας Πτυχιακή Μελέτη. Συριστικός χορός
Ένας άλλος χορός είναι ο συριστικός. Αυτός εκτελείται από τις ανιχνεύτριες και
σχετίζεται με τη θέση ενός καταφυγίου, λίγο πριν αναχωρήσει ο αφεσμός από την
μητρική κυψέλη, προκαλώντας μια γενικευμένη αναστάτωση στις εργάτριες. Οι
χορεύτριες περπατούν γρήγορα ανάμεσα στις άλλες, δονούν πολύ ζωηρά την κοιλιά
τους δεξιά και αριστερά και παράγουν χαρακτηριστικό συριγμό με τα φτερά τους. Ο
συριστικός χορός δεν περιέχει στοιχεία, τα οποία να συνδέονται με τις συντεταγμένες
της θέσης του καταφυγίου. Οι χορεύτριες απλά επικοινωνούν με τις άλλες μέλισσες
προκειμένου να τις διεγείρουν, ώστε οι τελευταίες να εγκαταλείψουν το παλαιό τους
κατάλυμα (Υφαντίδης, 2003).                                                                                                                                                        Νωτοστερνιαίος χορός
Ένας ακόμη χορός επικοινωνίας των μελισσών, είναι ο νωτοστερνιαίος, ο οποίος
δεν ερμηνεύεται με βάση την άποψη για συμβολική σημασία των χορών, αλλά ως ένας
τρόπος μεταβίβασης ενός απλού συνθήματος μηχανικής φύσης (με επαφή ή με ήχο).
Αυτόν τον χορό τον εκτελούν κατά κανόνα μέλισσες της ηλικίας των συλλεκτριών και
τον περίγραψε πρώτος ο Haydak το 1954, χαρακτηρίζοντας τον τότε, με εντελώς
ανθρωποκεντρική έννοια, ως “χορό της χαράς”.
Κατά τη διάρκεια του νωτοστερνιαίου χορού η εργάτρια μέλισσα ακουμπά τα
μπροστινά της πόδια σε κάποιο μέρος του σώματος μιας άλλης εργάτριας ή καμιά φορά
και επάνω σε ένα σφραγισμένο βασιλικό κελί ή τέλος σε μια βασίλισσα, και
ανεβοκατεβάζει στη συνέχεια πέντε έξι φορές την κοιλιά της, με ταυτόχρονο ελαφρύ
κούνημα μπρος πίσω. Τις κινήσεις αυτές τις κάνει ακολούθως ακουμπώντας επάνω σε
άλλες μέλισσες. Όταν εκκολαφθεί μια παρθένα βασίλισσα, ένας μεγάλος αριθμός από
μέλισσες εκτελούν τέτοιο χορό. Η μέλισσα (εργάτρια ή βασίλισσα), η οποία υφίσταται
την ενέργεια της χορεύτριας, αντιδρά με σύντομη ακινητοποίηση (Υφαντίδης, 2003).
Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο χορός αυτός συντονίζει τις δράσεις των μελισσών κατά την
διαδικασία της σμηνουργίας, ενώ σχετίζεται και με τη διαδικασία συλλογής τροφής
(Winston, 1987). Στην πρώτη περίπτωση φαίνεται να αποτρέπει τη βασίλισσα να
καταστρέψει τα βασιλικά κελιά που έχουν σχηματιστεί ώστε να επιτευχθεί η
σμηνουργία. Στη δεύτερη περίπτωση, ο χορός αυτός διεγείρει τις εργάτριες μέλισσες να
κινηθούν εντός της κυψέλης, κυρίως προς τα σημεία όπου διεξάγονται ο κυκλικός και ο
μικτός χορός.
Κατά τη διάρκεια του νωτοστερνιαίου χορού εκπέμπεται το σινιάλο δόνησης (vibratory
signal) ή σινιάλο προσαρμογής (modulatory signal), το οποίο είναι συνδυασμός
ηχητικού και μηχανοδεκτικού ερεθίσματος. Η χορεύτρια παράγει τότε ήχο συχνότητας
400-500 Hz η οποία αντιστοιχεί στη συχνότητα της νότας La (Υφαντίδης, 2005).
Σε μια συνθετική εργασία του 2004, οι Schneider και Lewis παρουσιάζουν εμπειρικά
δεδομένα, για να καταδείξουν μέσω αυτών ότι το μελίσσι αντί του κεντρικού νευρικού
συστήματος των πολυκύτταρων ζωικών οργανισμών χρησιμοποιεί (μεταξύ άλλων) και
το σινιάλο δόνησης και συντονίζει έτσι τη δράση χιλιάδων μελισσών του. Το σινιάλο
δόνησης δεν έχει εξειδικευμένη δράση. Αντίθετα γίνεται αντιληπτό από όλες τις
εργάτριες, ανεξάρτητα από την ομάδα εργασίας στην οποία αυτές εντάσσονται σε
δεδομένη χρονική περίοδο της μετεμβρυικής τους εξέλιξης. Κατά τους συγγραφείς το
σινιάλο αυτό κρατά τις μέλισσες σε εγρήγορση, ώστε οι ίδιες να αντιδρούν χωρίς
χρονοτριβή σε άλλα εξειδικευμένα σινιάλα, όπως είναι οι ήχοι διαφορετικής
συχνότητας στους διάφορους χορούς ή σε διάφορα συνθήματα, π.χ., οι οσμές τις
συλλεγόμενης τροφής. Δύο παραδείγματα αναφέρονται για να καταδειχθεί ή μη
εξειδικευμένη μορφή του σινιάλου δόνησης: οι ιπτάμενες μέλισσες (συλλέκτριες) μετά
τη λήψη του σινιάλου αυτού, μετακινούνται προς τις πίστες των χορών, ενώ οι οικιακές
προς τα κελιά του γόνου. Σε κάθε περίπτωση οι γνώσεις μας γύρω από το σινιάλο
δόνησης είναι ακόμη στοιχειώδεις (Υφαντίδης, 2005).                                                                        ΣΟΦΙΑ ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗ
Εισηγητής: Δρ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΑΛΥΣΣΑΝΔΡΑΚΗΣ

ΒΙΟ-ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΑΛΛΩΝ ΕΙΔΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ(Τα είδη μελισσών εκτός της κοινής μέλισσας)

Πάνω από 20.000 είδη μελισσών υπάρχουν στον κόσμο και ανήκουν σε 700 περίπου γένη και 10 οικογένειες. Το ελάχιστο μέγεθός τους είναι 2 χιλιοστά και το μέγιστο 39 χιλιοστά. Η συντριπτική πλειοψηφία των ειδών ζει μοναχική ζωή σύμφωνα με την οποία το συζευγμένο θηλυκό βγαίνει από τη διαχείμαση την άνοιξη ή το καλοκαίρι, φτιάχνει τη φωλιά του, ωοτοκεί και πεθαίνει χωρίς άλλη φροντίδα για τους απογόνους. Οι απόγονοι διαχειμάζουν συνήθως στο στάδιο της νύμφης. Μερικά είδη μελισσών ζουν σε ομάδες (συν-αθροιστικά είδη) χωρίς να παρατηρούνται χαρακτηριστικά κοινωνικής συμπεριφοράς, άλλα έχουν ημικοινωνική ζωή και ορισμένα μόνο σχηματίζουν πραγματικές κοινωνίες (για περισσότερες πληροφορίες ανά οικογένεια και φωτογραφίες μπορείτε να ανaτρέξετε στα βιβλία: Ο' Toole & Raw, 1991 και Bellmann, 1995, 2005).                                     • Οικ. Colletidae
Περιλαμβάνει μέλισσες κατώτερης φυλογενετικής εξέλιξης. Είναι είδη μοναχικά, με κοντή προβοσκίδα. Η υπο-οικογένεια Colletinae περιλαμβάνει μετρίου μεγέθους έντομα που κατασκευάζουν τη φωλιά τους στο έδαφος. Ανοίγουν στοές και στο τέλος της κάθε μίας κατασκευάζουν ένα κελί το οποίο εφοδιάζουν με τροφή και στη συνέχεια αφήνουν ένα αυγό πάνω στο μίγμα της τροφής. Λέγονται και ‘μεμβρανοποιοί’ μέλισσες γιατί επενδύουν το κάθε κελί εσωτερικά με στρώμα λεπτής μεμβράνης που προέρχεται από τις εκκρίσεις του αδένα Dufour και η οποία είναι αδιαπέραστη στο νερό και στους παθογόνους οργανισμούς που πιθανά βρίσκονται στο χώμα. Το γένος Colletes συναντάται σε όλον τον κόσμο εκτός της Αυστραλίας (O'Toole & Raw, 1991)                                                                                                                                                • Οικ. Stenotritidae
Μοναχικές μέλισσες της Αυστραλίας που πετούν γρήγορα. Κατασκευάζουν βαθιές φωλιές στο έδαφος και μερικές φορές συναντώνται σε μεγάλες συναθροίσεις (O'Toole & Raw, 1991).                • Οικ. Melittidae
Η μικρή αυτή οικoγένεια έχει αντιπροσώπους στην Ευρώπη, Ασία, Αφρική και Β. Αμερική. Μερικά είδη κατασκευάζουν φωλιές σε ξύλα, αλλά τα περισσότερα τις κατασκευάζουν στο έδαφος και επενδύουν τα κελιά εσωτερικά με εκκρίσεις του αδένα Dufour. Είναι είδη μοναχικά, εκτός του γένους Dasypoda όπου δύο ή περισσότερα θηλυκά μοιράζονται μία φωλιά. Είναι ολίγο-λεκτικά έντομα και το είδος Melitta leporina είναι καλός επικονιαστής των ειδών Trifolium (τριφύλλια) (O'Toole & Raw, 1991).                                                                                                                           • Οικ. Hallictidae
Είναι μεγάλη οικογένεια και είδη της συναντώνται σε όλες τις χώρες του κόσμου. Έχουν μεταλλικά χρώματα, είναι οι πιο συχνοί επισκέπτες των ανθέων μετά τις κοινές μέλισσες και άλλα είδη είναι ολίγο-λεκτικά ενώ άλλα πολύ-λεκτικά. Κατασκευάζουν φωλιές στο έδαφος ή σε σαπισμένα ξύλα. Οι στοές που ανοίγουν καταλήγουν σε κελιά τα οποία επενδύονται εσωτερικά με εκκρίσεις του αδένα Dufour και στα οποία τοποθετούν μια μπάλα από γύρη και μέλι.
Όλα τα κελιά βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο και η φωλιά παίρνει το σχήμα της χτένας. Όλα τα είδη είναι μοναχικά, μερικά όμως βρίσκονται σε μεγάλες συναθροίσεις όπως το είδος Nomia melanderi το οποίο κατασκευάζει μεγάλο αριθμό από φωλιές σε πολύ μικρό χώρο (π.χ. 2100 φωλιές / m2 εδάφους) (O'Toole & Raw, 1991)                                                                                                             • Οικ. Oxaeidae
Περιλαμβάνει μεγάλες μέλισσες, που πετούν γρήγορα και έχουν μεταλλικά χρώματα στην κοιλιά. Είναι μοναχικά είδη και κατασκευάζουν φωλιές στο έδαφος. Υπάρχουν μόνο στις ξηρές τροπικές περιοχές.                                                                                                                                                    • Οικ. Andrenidae
Άτομα της οικογένειας αυτής βρίσκονται παντού εκτός της Αυστραλίας. Όλα τα είδη κατασκευάζουν φωλιές στο έδαφος και στην πλειοψηφία τους είναι μοναχικά είδη. Τα θηλυκά κάποιων ειδών χτίζουν φωλιές σε μεγάλες συναθροίσεις ενώ άλλα μοιράζονται μέρη της φωλιάς (μία κοινή είσοδο). Τα τέλεια αρσενικά, σκάβουν το έδαφος και βοηθούν τα θηλυκά να εκκολαφθούν με τα οποία και ζευγαρώνουν αμέσως (O'Toole & Raw, 1991).
Η πλειοψηφία των ειδών της υπο-οικογένειας Andreninae ανήκει στο γένος Andrena τα οποία και επενδύουν τα κελιά τους εσωτερικά με εκκρίσεις του αδένα Dufour. Συχνά συναντώνται πολύ νωρίς την άνοιξη και συνήθως από το Μάρτιο και αργότερα. Πολλά είδη είναι ολίγο-λεκτικά και επισκέπτονται τα κίτρινα Asteraceae και είναι καλοί επικονιαστές των Brassicaceae (Σταυρανθή) και φυτών μεγάλης καλλιέργειας (Proctor et al., 1996)                                                                               • Οικ. Ctenoplectridae
Μικρή οικoγένεια τροπικών κύρια ειδών. Είναι μοναχικά είδη, κατασκευάζουν φωλιές στο έδαφος και είναι γνωστά για τη συλλογή φυτικών ελαίων.                                                                                 • Οικ. Megachilidae
Μεγάλη οικογένεια μοναχικών και συν-ανθροιστικών εντόμων σε όλον τον κόσμο. Περιλαμβάνει έντομα που χρησιμοποιούν κύρια υπέργειες στοές για να κατασκευάσουν κελιά από λάσπη, ρητίνη ή φυτικές ίνες και ανάλογα ονομάζονται ‘χτίστριες’ ή ‘φυλλοκόφτρες’ μέλισσες. Πολλά είδη έχουν ευδιάκριτες λουρίδες από ανοιχτόχρωμες τρίχες στην κοιλιά και μερικά φέρουν έντονα κίτρινα σημάδια (O'Toole & Raw, 1991)
Οι μέλισσες του γένους Megachile είναι οι γνωστές φυλλοκόφτρες μέλισσες. Κόβουν στρογγυλεμένα φύλλα, τα κουλουριάζουν, τα μασούν και, και προσθέτουν αδενικές εκκρίσεις, με αποτέλεσμα αυτά να κολλούν μεταξύ τους και να σχηματίζουν ένα είδος δαχτυλήθρας. Κάθε τέτοια δαχτυλήθρα αποτελεί και ένα κελί της φωλιάς που βρίσκεται σε στοές ξύλων.                        • Οικ. Fidelidae
Μικρή οικογένεια γρήγορων μοναχικών μελισσών που φέρουν πυκνό τρίχωμα στο σώμα τους. Το γένος Neofidelia βρίσκεται στη Χιλή και το γένος Fidelia στη Ν. Αφρική. Είναι μία παράξενη οικογένεια μελισσών, που συνδυάζει κάποια αρχέγονα χαρακτηριστικά των Colletidae και Andrenidae με κάποια περισσότερο εξελιγμένα χαρακτηριστικά των Megachilidae όπως το γεγονός ότι συλλέγουν τη γύρη στο κάτω μέρος της κοιλιάς και όχι στα πόδια (όπως και οι Megachilidae) (O'Toole & Raw, 1991).                                                                                                   • Οικ. Apidae
Πολύ μεγάλη οικογένεια που περιλαμβάνει έντομα μοναχικά (ανθοφόρες, μελισόκουκοι, ξυλοκόπες), ημικοινωνικά (βομβίνοι) και κοινωνικά (άκεντρες μέλισσες, κοινές μέλισσες).       Υπό-οικ. Anthophorinae
Μεγάλη υπό-οικογένεια μοναχικών μελισσών με είδη σε όλον τον κόσμο που διαφέρουν μορφολογικά και ηθολογικά μεταξύ τους. Πολλά είδη είναι μεγαλόσωμα και μοιάζουν με βομβίνους. Η κατασκευή της φωλιάς τους διαφέρει πολύ, άλλα είδη κατασκευάζουν φωλιές στο έδαφος και επενδύουν τα κελιά εσωτερικά με εκκρίσεις του αδένα Dufour, άλλα σε βλαστούς, άλλα σε ξύλο και άλλα είδη είναι παρασιτικάΤα περισσότερα είδη έχουν πολύ μακριά προβοσκίδα, μερικές φορές πιο μακριά και από το σώμα τους. Πολλά είδη έχουν έντονα μεταλλικά χρώματα και μοιάζουν με σφήκες (O'Toole & Raw, 1991). Στην υπό-οικoγένεια Anthophorinae (ανθοφόρες μέλισσες) συν-περιλαμβάνονται εννέα ομάδες από τις οποίες οι τρεις απαρτίζονται από παρασιτικές μέλισσες. Τα περισσότερα είδη είναι ολίγο-λεκτικά, κάποια είδη επισκέπτονται αποκλειστικά τα Malvaceae (Μαλαχώδη), κάποια άλλα συλλέγουν έλαια από τα Malpigiaceae, και κάποια άλλα επικονιάζουν τα Orchidaceae. Οι Anthophora είναι σκοτεινόχρωμες μέλισσες που εμφανίζονται νωρίς την άνοιξη (Proctor et al., 1996)..                                                                Υπό-οικ. Xylocopinae:
Ανήκουν οι ‘μέλισσες ξυλοκόποι’ οι οποίες ονομάστηκαν έτσι εξ' αιτίας της συνήθειά τους να σκάβουν μόνες τους στρογγυλεμένες στοές στο ξύλο κατασκευάζοντας τις φωλιές τους όπου τοποθετούν τα αυγά τους πάνω σε πάστα από γύρη και μέλι. Είναι μεγάλου μεγέθους έντομα, πολύ δυνατές μέλισσες και άριστοι επικονιαστές του Salvia officinalis (φασκομηλιά) και του Beta vulgaris (ζαχαρότευτλo). Το γένος Xylocopa προσφέρει επικονίαση των ανθέων με δονήσεις και όταν τα άνθη που επισκέπτεται έχουν βαθύ ανθικό σωλήνα κλέβει το νέκταρ τρυπώντας τους ανθικούς σωλήνες χωρίς να επισκέπτεται το άνθος από εμπρός (O'Toole & Raw, 1991)           Υπό-οικ. Bombinae:
Περιλαμβάνει μεγάλα έντομα, τα Bombini και τα Euglossini, και συναντώνται σ' όλον τον κόσμο εκτός της Αφρικής και της Αυστραλίας.Τα Bombini είναι οι αληθινοί βομβίνοι, ζουν ημικοινωνική ζωή και τα κυριότερα γένη είναι Psithyrus και Bombus, από τα οποία το πρώτο περιλαμβάνει παρασιτικές μέλισσες των δεύτερων. Στο γένος Bombus ανήκουν περίπου 200 είδη από τα οποία πολλά είναι κοινά στην χώρα μας (Anagnostopoylos 2005; Prys-Jones & Corbet, 1987). Το χειμώνα διαχειμάζει μόνο το συζευγμένο θηλυκό (βασίλισσα) σε καλά προφυλαγμένα μέρη, στο έδαφος. Νωρίς την άνοιξη, αφού το έντομο τραφεί για μερικές ημέρες με νέκταρ και γύρη έτσι ώστε να αναπτυχθούν οι ωοθήκες του, βρίσκει μία κατάλληλη θέση στο έδαφος για την κατασκευή της φωλιά του. Συνήθως προτιμάει εγκαταλειμμένες φωλιές ποντικών ή φυσικές κοιλότητες σε χώρους που δεν έχουν οργωθεί (στάδιο μοναχικής ζωής).
Την αρχική αυτή φωλιά, την επιστρώνει εσωτερικά με λεπτή στρώση χόρτων. Στη συνέχεια κατασκευάζει ένα κελί από κερί σε σχήμα κυπέλλου και χρησιμοποιεί το κελί αυτό για την αποθήκευση του μελιού. Σε άλλα κελιά τοποθετεί γύρη, ωοτοκεί και τα σφραγίζει. Η ανάπτυξη των προνυμφών στα διάφορα είδη βομβίνων γίνεται με δύο διαφορετικούς τρόπους: α) αποθηκεύουν γύρη σε ξεχωριστά κελιά από εκείνα του γόνου και στη διάρκεια ανάπτυξης των προνυμφών ανοίγουν τα κελιά και τις ταΐζουν με μίγμα από μέλι και γύρη. β) τα κελιά του γόνου επικοινωνούν με την αποθηκευμένη γύρη και οι προνύμφες τρέφονται άμεσα χωρίς τη μεσολάβηση του ενήλικου εντόμου. Τα κέρινα κελιά χρησιμοποιούνται ξανά και ξανά για διάφορες χρήσεις.Η βασίλισσα βομβίνος πάντα επωάζει τα αυγά της και τα διατηρεί σε μία ορισμένη θερμοκρασία. Οι πρώτοι βομβίνοι που εκκολάπτονται είναι μικρόσωμοι, είναι θηλυκά άτομα, εργάτριες, δε ζευγαρώνουν, κάνουν όλες τις εργασίες που απαιτούνται στη φωλιά και στη συνέχεια γίνονται συλλέκτριες (στάδιο κοινωνικής ζωής).
Όταν ο πληθυσμός της κοινωνίας αυξηθεί, τότε η βασίλισσα περιορίζεται στην ωοτοκία. Ο πληθυσμός μίας κοινωνίας βομβίνων μπορεί να απαριθμεί μερικέςεκατοντάδες άτομα. Όταν πλησιάζει το φθινόπωρο παράγονται τα αρσενικά και τα αναπαραγωγικά θηλυκά άτομα (οι καινούργιες βασίλισσες). Η παλιά βασίλισσα πεθαίνει και σε λίγο πεθαίνουν και όλες οι εργάτριες. Τα νέα άτομα ζευγαρώνουν, τα αρσενικά πεθαίνουν μετά τη σύζευξη, ενώ τα συζευγμένα θηλυκά διαχειμάζουν για να αρχίσουν μια καινούργια φωλιά την επόμενη άνοιξη (Prys-Jones & Corbet, 1987).
Πολλά από τα άνθη που προτιμούν να επισκέπτονται οι βομβίνοι είναι χωνοειδή και έχουν μακρύ ανθικό σωλήνα, κάνοντας τη συλλογή του νέκταρος δύσκολη υπόθεση. Έχει παρατηρηθεί ότι οι βομβίνοι δείχνουν μια ισχυρή προτίμηση για τα μπλε και πορφυρά σε σχέση με τα λευκά και κίτρινα άνθη (υπάρχει αναλογία με το βάθος του ανθικού σωλήνα) (Βrian, 1954, 1957). Οι συλλέκτριες βομβίνοι πολλές φορές μαρκάρουν με φερομόνες τα εξαντλημένα άνθη που επισκέφτηκαν για να μην τα επισκεφτούν άλλες εργάτριες μέχρι το άνθος να μπορεί να δώσει και πάλι νέκταρ. Η οσμή της γύρης και του νέκταρος που είδη βρίσκονται στη φωλιά ή που μόλις προσκομίστηκαν αποτελεί μια άλλη πηγή πληροφοριών για τις άλλες συλλέκτριες. Δεν έχει παρατηρηθεί όμως άλλου είδους επικοινωνία μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας βομβίνων (Proctor et al., 1996).Οι βομβίνοι θεωρούνται από τους πιο αποτελεσματικούς επικονιαστές των Morus nigra (μουριά), Gossypium herbaceum (βαμβάκι), Medicago sativa, Trifolium spp., Vicia sativa (βίκος), Vicia fava (κουκιά), αλλά και ειδών των Solanaceae (Σολανώδη) που επικονιάζονται με δονήσεις του άνθους. Είναι ενδεικτικό ότι σε 3 εβδομάδες άνθησης της μηδικής, οι βομβίνοι επισκέπτονται 200.000 άνθη περίπου ενώ οι κοινές μέλισσες μόνο 3.000 άνθη. Επίσης οι βομβίνοι είναι πολύ καλοί επικονιαστές ειδών που αναπτύσσονται σε θερμοκήπια όπως Lycopersicon esculentum (ντοματιά), Fragaria x ananassa (φραουλιά) και Cucumis sativus (αγγουριά), κι αυτό γιατί αντίθετα με τις κοινές μέλισσες δεν ενοχλούνται να πετούν σε περιορισμένους χώρους. Υπερτερούν επίσης των κοινών μελισσών γιατί παραμένουν δραστήριες ακόμα και κατά τις ψυχρότερες και σκοτεινότερες ημέρες (Heinrich, 1972, 1975, 1976).
Ο αριθμός όμως των βομβίνων, όπως και των μοναχικών μελισσών, επηρεάζεται σημαντικά από τις συνθήκες περιβάλλοντος, τις καλλιεργητικές φροντίδες του εδάφους, τα εντομοκτόνα, τη διακύμανση της νεκταροέκκρισης και πολλούς άλλους παράγοντες (Osborne et al., 1991). Τα τελευταία χρόνια γίνεται τεχνητή εκτροφή βομβίνων, σε μικρές κυψέλες, έτσι ώστε να παράγονται περισσότερες γενεές ανά έτος για να καλύπτονται οι απαιτήσεις της αγοράς για επικονίαση.                                                                                     -- Euglossini (μακρύγλωσσες μέλισσες)
Βρίσκονται μόνο στην τροπική Αμερική. Τα περισσότερα είδη έχουν μεταλλικά χρώματα (πράσινο, μπλε, χάλκινο, πορφυρό) και μερικά άλλα μοιάζουν με τους βομβίνους. Σχεδόν όλα έχουν πολύ μακριές προβοσκίδες και πετούν πολύ γρήγορα. Τα αρσενικά είναι συνδεδεμένα με την επικονίαση των Orchidaceae των οποίων και είναι οι αποκλειστικοί σχεδόν επικονιαστές. Κατασκευάζουν φωλιές υπόγειες ή υπέργειες με λάσπη και ρητίνη. Μερικά είδη είναι μοναχικά και άλλα ημι-κοινωνικά (O'Toole & Raw, 1991).                                                                                          -- Υπό-οικ. (Μeliponini) 'Ακεντρες μέλισσες:
Είναι πολύ διαδεδομένη υπό-οικογένεια στις τροπικές περιοχές και κύρια στη Ν. Αμερική. Αν και δεν υπάρχουν στην χώρα μας, η αναφορά σ’ αυτές κρίνεται αναγκαία για μια ολοκληρωμένη γνώση των ειδών μελισσών που υπάρχουν στον πλανήτη μας και επειδή η συνεισφορά τους στην επικονίαση είναι αναμφισβήτητη, αν σκεφτεί κανείς ότι ήταν οι μόνες μέλισσες μαζί με τους βομβίνους και τα μοναχικά είδη που υπήρχαν στην Αμερική μέχρι τον 17ο αιώνα, όταν και εισήχθηκε η κοινή μέλισσα.
Είναι κοινωνικά έντομα με κάποιες διαφορές στη βιολογία και οικολογία τους από τις κοινές μέλισσες. Κατασκευάζουν τις φωλιές τους στο έδαφος, σε κορμούς δένδρων ή σε φωλιές τερμιτών. Οι μέλισσες αυτές είναι γνωστές από την εποχή των 'Ινκας και των Αζντέκων και οι σημερινοί κάτοικοι των περιοχών αυτών τις κρατούν σε ξύλινες κυλινδρικές κατασκευές (O'Toole & Raw, 1991).
Τα σπουδαιότερα γένη είναι οι Melipona και οι Trigona. Οι μέλισσες αυτές λέγονται άκεντρες όχι γιατί δεν έχουν κεντρί αλλά γιατί δεν το χρησιμοποιούν ενάντια στους εχθρούς τους. Συνήθως ενοχλούν τον κάθε εισβολέα μπαίνοντας στα αυτιά, στο στόμα και στις μύτες του σε μεγάλους αριθμούς, τον δαγκώνουν δυνατά και κάποια είδη παράγουν επίσης δηλητήριο ή καυστικό υγρό που το διοχετεύουν με το δάγκωμα (O'Toole & Raw, 1991).
Πολλές φορές η είσοδος της φωλιάς εξέχει σα σωλήνας έξω από την κυρίως φωλιά. Για να σχηματίσουν τη φωλιά τους εκκρίνουν κερί, συλλέγουν πρόπολη, προσθέτουν λάσπη και φύλλα και την επενδύουν εσωτερικά. Κατασκευάζουν κατακόρυφα κελιά από κερί για την αποθήκευση γύρης και μελιού αλλά και για την ανάπτυξη των ατελών μορφών του γόνου.
Τα κελιά του γόνου έχουν άνοιγμα προς τα πάνω, βρίσκονται σε ειδική περιοχή της φωλιάς και πολλές φορές (στις Melipona) σχηματίζουν παράλληλες επίπεδες επιφάνειες και περικλείονται από ειδικό κάλυμμα. Σε μερικά είδη του γένους Trigona, τα κελιά έχουν διαφορετικό μέγεθος για την προνύμφη της εργάτριας, του κηφήνα ή της βασίλισσας. Όπως και στις μοναχικές μέλισσες, το κάθε κελί εφοδιάζεται μία μόνο φορά με τροφή, και αφού τοποθετηθεί το αυγό, σφραγίζεται.
Η συζευγμένη βασίλισσα είναι πολύ μεγαλύτερη από τις εργάτριες, εκκρίνει φερομόνες και καταβροχθίζει τα τυχόν αυγά εργατριών που ωοτοκούν πριν ωοτοκήσει η ίδια. Έτσι, εφοδιάζεται με επιπλέον πρωτεΐνες για την ανάπτυξη των γονάδων της και κρατά σε συνοχή την κοινωνία 'καταστέλλοντας κάθε ανταρσία'. Όταν η κοινωνία μεγαλώσει και ο διαθέσιμος χώρος της φωλιάς περιοριστεί, τότε κάποιες εργάτριες βρίσκουν μία νέα φωλιά, κατασκευάζουν κελιά, τα εφοδιάζουν με τροφή και όταν η νέα βασίλισσα εκκολαφθεί φεύγει και εγκαθίσταται στην νέα φωλιά μαζί με μέρος της παλιάς κοινωνίας. Η βασίλισσα ζευγαρώνει μόνο μία φορά (Michener, 1974)Στις κοινωνίες των άκεντρων μελισσών παρατηρούνται διάφοροι τρόποι επικοινωνίας και μετάδοσης πληροφοριών, κύρια για τη θέση της τροφής. Ο απλούστερος τρόπος επικοινωνίας, είναι η οσμή της γύρης και του νέκταρος που υπάρχουν ή εισέρχονται στη φωλιά. 'Ένας περισσότερο εξελιγμένος τρόπος επικοινωνίας είναι το μαρκάρισμα της θέσης τροφής με φερομόνη, ή το μαρκάρισμα του μονοπατιού που οδηγεί στη θέση της τροφής. 'Άλλοι τρόποι, είναι το συννόδεμα, για λίγο, μιας νέας εργάτριας προς την κατεύθυνση της φωλιάς ή οι φιγούρες ζικ-ζακ που κάνουν οι μέλισσες στη φωλιά με σύγχρονη δημιουργία ήχων που η διάρκειά τους δηλώνει την απόσταση της τροφής (παρόμοια με τις κοινές μέλισσες). 'Έχει επίσης παρατηρηθεί ότι οι άκεντρες μέλισσες πετούν για να συλλέξουν τροφή σε μικρές ομάδες και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα πολλές μέλισσες μαζί να γνωρίζουν την ίδια θέση τροφής (Lindauer, 1961).Δρ. Φανή Χατζήνα
Βιολόγος, Διδάκτορας Μελισσοκομίας –Επικονίασης
Ερευνήτρια Ινστ. Μελισσοκομίας (ΕΘΙΑΓΕ).